Имя Башилова не гремитъ въ нашей лититературѣ; оно извѣстно только тѣмъ любителямъ отечественной исторіи, которыми уважаются труды хотя не блестящіе, но истинно полезные, предприемлемые съ надлежащимъ знаніемъ своего дѣла, съ любовію къ нему и ревностію, съ терпѣніемъ и добросовѣстнымъ намѣреніемъ усердно содѣйствовать успѣхамъ просвѣщенія, невзирая на препятства, полагаемыя съ одной стороны безстыднымъ хвастовствомѣ и наглостію, а съ другой упрямымъ невѣжествомъ и холоднымъ невниманіемъ. Говоря о трудахъ Башилова, я особенно разумѣю изданныя имъ двѣ Части Руской Лѣтописи по Никонову списку и Судебникъ Царя Іоанна Васильевича. О другихъ ученыхъ упражненіяхъ и о нѣкоторыхъ обстоятельствахъ жизни Башилова желающіе найдутъ извѣстія въ Словаряхѣ историческихъ[1]. Я скажу только, что онѣ имѣлъ надлежащее понятіе о важности и пользѣ критическаго изданія въ свѣтѣ лѣтописей, что первой изъ Русскихъ началъ симъ трудомъ заниматься, и что покойный Шлецеръ отзывался о немъ почтительно въ своихъ сочиненіяхъ. Первую Часть Никоновской лѣтописи издали вмѣстѣ Шлецеръ и Башиловъ; вторая напечатана подѣ смотрѣніемъ Башилова (ему, помогалъ Полѣновъ), но по руководству Шлецера, которой тогда находился въ Геттингенѣ и съ которымъ онъ переписывала ея. При изданіи Судебника равномѣрно пользовался онъ наставленіями его почтеннаго иностранца, незабвенные услуги Россійской исторіи оказавшаго. Книги сіи отличаются точнымъ сходствомъ съ рукописными подлинниками не только въ словахъ, но даже въ буквахъ. Предисловія, помѣщенныя при второй Части Никоновской Лѣтописи и при Судебникѣ, достаточно показываютъ, сколько Башиловъ дорожилъ критическимъ изданіемъ рукописей.
Х. А. Шлецеръ, сынѣ знаменитаго Геттингенскаго Профессора, по благосклонности своей, доставилъ мнѣ шесть писемъ отъ Башилова къ его родителю. Пользуясь столь благоприятнымъ случаемъ, помѣщаю здѣсь три письма, какъ они были написаны, на Латинскомъ языкѣ. Пусть пребудутъ они свидѣтельствомъ истинной учености и благонамѣреннаго трудолюбія сего нашего соотечественника. Перевода не прилагаю, потому что письма по содержанію своему должны казаться особенно важными для людей основательно учившихся, имѣющихъ надлежащее понятіе обѣ ученой критикѣ, а слѣдовательно и Латинской языкѣ разумѣющихъ. К?
Nunc jam multa acciderunt, quae et Tua scire et mea nuntiare, non parum interest. Tertio post tuum abitum, sc. Aug. 20 die, vocatus fui in Commissionem ibi me Comes magnifico pro mea diligentia et honestate encomio excepit, ideritideni affeuerans, fe id praecipue maximi aestimare, quod mon ab alio quo, fed a te laudem meruerim atque ad ulteriorem in hoc laboris genere progressum benegnissime exhortatus est. Quae omnia cum et ad fummum meuni commodum vergant, et omimodain gratiarum actionem Tibi a me exposcant, meam igitur est totis viribus curare, ne Te unquam tantae Tuae erga me beneuojentiae autpudeat, aut poeniteat. Eodem die duas septimanas pro requie a Comite mihi impetraui?
Inter haec decretum ей in Commissions: I. ut codex, ex Hypatico monafterio in Commisfionem miffus, et Domino Polenovio ad describendum datas, а me revideatur, et quaevis defcripta plagula, quoad litteram cum originali conferatur. II. ut inipressio Судебника mihi tradatur, et а me promis folo fiat. III. ut. edit io codicis Niconiani а me continuetur et ut D. Polenoff me in hac re adjuvet.
Ad haec exequenda finita mea vacations accessi; ut autem fcias modum et reliquas nostri laboris circumstantias, omnia, quae hucusque а nobis facta font, ordine Tibi exponam, et quidem I. In collatione Mscti Polenoviam, cumcod. Hypatico, singularis scribendi ratio, qua D. Polenoff in hoc suo Mscto contra meum consilium usus est, niultum negotii mihi facessiuit ita, ut denfus, et huic generi librorum inconsuetus character omneni mi hi facultateni eodem atramento errores corrigendi adinieret: quare rubro in corrigendo hoc Mscto usus sum, et hoc ipso volens nolens effeci, ut ne minutissima quidem correctio effet, quae non statim in oculos infpientium incurreret. Cumautem post aliquot dies, octo plagulas his variolis distinctas Commissioni darem, copista noster non exiguam reprehensionem incurrit. Nunc igitur ictus sapit, et res melius fe habere caepit. In hoc opere undecim jam plagulae defcriptae ac a me collatae et revifae funt. II. Impressio Судебника adhuc plus mihi difficultatis peperit: duae enim plagulae a Polenovio factae et ab impressoribus collectae tot erroribus scatebant, ut tribus usdemque intricatissimis correctionibus opus haberem, donec ab erroribus eas purgarem. Multo facilius mihi suisset, novum prorfus textuni ex cold, propria manu facere, quam hunc paratum corrigere, nisi collectoribus laborem denuo colligendi parcere voluissem. In hac editione exactissime fequor regulas criticas, quas apud te in testamento Graeco legi, et pro me descripsi, Voces transportas, si utraque earum ferles nihil diuersum innuit, inter variantes non refero; item textui nihil ex aliis codd. infero, nisi quod ad eum intedligendum abfolute sit necessarium, idque litteris cursiuis a reliquo textu distinguo. In hoc labore duae tantum plagulae a me confectae et fubscriptae funt. III. Quod ad editibneni cod. Niconiani attinet, mihi jam bene difficultateni rei experto, non fatis visum est, quod D. Polenoff pro suo lubitu et. forte perperam me adjuvabit, fed a Commissione scripto poftulavi et obtinui, ut ita me adjuuare juberetur, ut omnium futurorum errorum aeque ac ego rationem reddat. Nunc igitur facta а quolibet noftrum sigillatim plagulae impreffae cum cod. collectione, conuenimus uterque in Academiam, ubi iterum legimus eam cum codice ac interpunctionibus et sectionibus communi judicio factis piagulam subscribimus. Reliqua facio fol us, ita tamen, ut impressio femper secundum quartam correctionem fiat; tertiam autem ab utroque signatani apud me feruo. In hoc opere non dum ultra tres plagulas progrefsi fumus.
Adjiciendum IV. Ante aliquot abhinc dies exfurrexit novus Historiographus, D. Emin Cabineti interpres, cujus Historia Russica fex, ut ipse ait, tomos compositura nunc in Academia imprimitur. In hac impressione et videre, ne quid contra Majeslatem reipublicae, religionem et decorum committatur, et quamlibet plagulam subscribere jussus sum. Autor hic fatis audacter carpit fere omnes eos, qui hucufque de rebus Russicis quidquam scripserunt. De veritate historica hujus operis judicare nec jussus sum neque possum; si quidem autoribus mihi plerumque ignotis nitatur Quinque jam plagulae hujus historiae impressae sunt.
Miraberis forte, Praenobilifsime Domine, me tot negotiis, quorum fere unum quodque totam, attentionem occupare potefl, occupatum esse? Obediendum tamen erat: surdis enim cecini, cum dixi, melius non mihi, sed rebus ipsis confultum iri, si non omnia haec simul conficerentur. Nunc reflant quaedam, in quibus: Tuo consilio opus ha ileo, et quidem: qualis praefatio aut dedicatio Sudebnico est praefigenda? item, an index articulorum in Sudebnico etiam imprimi debeat? tandem qualis praefatio parti secundae codicis Niconiani praemittenda est? Quae omnia si mihi significare non fueris granatus, totum me tibi magis magifque deyinces.
Carifsirni Nominis tui
Dabam Petropoli.
A. D. 1767 Octom. 12 d.
P. S. Interpres ille, qui operam fuam in vertenda Historia Anglica promisit, attulit mihi hodie versionem fuam, quam una cum ejus Epistola hic mitto {Praenobilifsime Domine Professor! Mitto ad te ver-fos in linguam Russicam ex hiftoria D. Hummii, primi libri, cap. I mi. tres paragraphos, ut specimen versionis meae, quam ut velis benevolus acceptare ac recommendare Academiae fupplex rogo, interim commendans me ulteriori Tuae benevolentiae,
Michael Permskoy,
1767, Octombr. 10.}.
Litteras alteras studiofo Novicovio (uni sc. studiosis Russicis Goettingae degentibus) ut tradere velis, enixe rogo.
Hodie aliquid lepidum accidit in nostra Typographia. Duo impressores, quorum alter imprimit Sudebnicum alter Cod. Nicon, rogarunt Dr Protasoviuni, ut illis aliud quodcunque opus hisce superaddah Haec vero nostra negotia ut pote lente progredientia alendis ipsis non sussicere causantes. D. Protasoff statim jussit eos conqueri de hac nostra tarditate in Commissione per Репортъ. Qui, quaeso, fieri potest ut ego solus duobus impressoribus. et quatuor corum difcipulis in rebus tam scrupulosa attentione indigentibus satissapiam? Quem tamen exitum haec querela habbitura sit, nescio.
Tandem aliquando’poft crebras ob defectum, litterarum moras Судебникъ impressus est. Consti tuit is et cum catalogo (articulos) 7 plagulas. Praefationem hic addo. Reliqua, quae inter imprimendum occurrebant, recensebo in annotationibus criticis, quas, sicut et Legi Jaroslavicae addidisti, praemittere etiam hic, operae praeti uni esse puto.
II. De codice Hypatico ideo abrupte scripsi, quia te eum vidisse credidi; quae vero hucusque obseruare in illo potui, sunt fequentia: 1) Magnitudo et exterior forma non multum dissert a Voskresenico. 2) Incipit plane eodem modo sicut omnes Codd. Nestoris, continuatur ad annum 6800. In penultima ejus plagula mentio sit Boleslavi Somovitoviiz his verbis: Въ лѣто SWЧИ. По лѣстьцѣ же сѣдъ во Краковѣ Болеславъ Сомовиновичь, братъ Кондратовъ, и пришедъ Индрихъ Князь Воротьславскій, выгна и. In caeteris vero circa finem plagulis agit de rebus? Lithuatnicis et Tataricis, ubi mentionem facit Коуремьса principe Tartarotum. 3) Scriptus est in charta ordinaria duabus columnis ad modum codicis Patriarchalis. 4) Conuenit ab initio ufque circiter ad medium cum Radzivilico. 5) Character ejus duplex efb in initio et fine idem est, et aliquantulum accedit ad characterem Cod. Nougoro-deici hic tamen est multo rudior et ad legendum difficilior. In medio codice character plane diuerfus est. Incipit is ab anno 6622, finitur 6680. Accedit quam proxime ad characterem codd. Ecclesiasticorum membranaceorum, et praecipue illius, qui anno 1298 scriptus este perhibetur. Differentia tantum haec est quod character hujus nostri codicis adhuc rudior est et proinde autiquior este videtur. Uterque character codem tempore in usu suisse videtur, nam ita ihteh se cohaerent, ut ne unica quidem linea alba illis interjaceat. 6) Initia annorum et lectionum rubro atramento facit. 7) In primo charactere hujus, cod. litterarum compositarum[2] praecipue autem litterae Ь loco Е et Ъ, item litterae У loco V. (e. g. Егупетъ pro Егvпeтъ) frequentissimus est ufus. 8) Initio Historiae praemittit catalogum principum Russiae, et finit expugnatione Kioviae a Batio. g) Titulus libri fequens est:
Лѣтописецъ Рускии Съ Б мъ починаемъ wчеблів. } litterae rubrae
Повѣсть временныхъ лѣтъ и проч.
10) Inscriptus est codex in prima et alba plagula charactere скорописьемъ, non valde antiquo, Лѣтописецъ Кіевской. Possessores indicis duo memorantur in eadem pagina α) книга Ипацкого монастыря слуги Мижуева. β) Книга Ипацкова монастыря старца Тарасія. Mihi quidem videtur uterque possessor idem esse; sed, podtquam susceperit vitani mohasticani, trahfnominatus, seruata, ut mos est apud monachos, prioris hominis littera initiali T. II) Totus hic codex revifus et correctus est manu fere aeque antiqua, ac scriptus est. XX. plagulas, scilicet XL paginas, mariuscripti Polerioviani ex hoc cod; habemus, quae omnes a me collatae et correctae sunt.
III. In impressiohe cod. Niconidni exactissiine fequor tuas regulas. Hucusque fex plagulae impressae sunt. Defectus litterarum et hominuni (quippe imprimendis calendariis occupati furit) hoc opus fere per integrum mensem retardauit.
IV. Quoad impressionem Legum, quae iri cod. Popoviano ante Sudebnicum feperiuritur, et Торговаго уставу Ивана Васильевича, sunt non nulla; ih quibus Tuo consilio opus habeo. Ad editionem legum statim accedam; et cum eadem, cum qua et cod. Niconianum, seueritate critica persequor. Credo impressionem debere fieri eadem forma ac eodem litteraruni genere quo et Судебникъ impressus est; nam totidem exemplaria, quoi et Судебника, imprimere a Commissiohe jussi suht typographi. De editions alterius, sc. торговой уставъ, adhuc incertus sum; nam hullum in tota Bibliotheca Торговой уставъ reperio. Reperi autem duos codd. alter eorum est Таможенной уставъ Царя Ивана Васильевича; alter etiam Таможенной уставъ Царя Алексѣя Михайловича. Priori adllexa est Уставная грамота Царя Алексѣя Михайловича. Uterque scriptus est manu recentissima. Ergo; an illi sunt, quos Торговой уставъ nominasti? item, an secandum hodiernam orthographiam imprimi debeat? an peculiare volumen compositurus sit, an vero, Sude bn ico et legibus in cod. Popoviano ei praemifsis, et mox impressus jungi debeat ita, ut omnes hae leges unum volumen constituant, etsubvna praelatione prodebant? item unde sunt petendae variantes lectiones; ari vero sine variantibus editio facienda sit? Haec Omnia, ut mihi, quantum fieri potest, citius significare velis, enixe rogo.
Caeteruni, labores nostros bono animo a doctis excipi, vehementer laetor, denique commendo me ulteriori Tuae benevolentiae et maneo,
Tuus perpetuus cultor Sim. Baschiloff.
Petropoli 16/27 10 br. J767-
PS. Interpres ille, Cujus versionem ex Historia Anglica ad Te misi, instantissime rogat, ut Tuam de illa sententiam communicare ei velis. Is, aliquando niecum collocutus, dixit: se maxime gaudere quod historia Russica ex tenebris suisy iri quibus hucusque latebat, protrahatur; dolere se, quod in tam laudabili studio ac tam utili labore patriae suae seruire, fatum sibi prohiberet; vehementer optare; ut aliquando sibi, similis ac mihi, occasio occurrat praestandi operam suani Historiae Russicae finem contractus, quem pepigit cuni Academia Nobilium Marina, jam imminere, , et pioiride facile fieri posse, ut Academia nostra a Seriatu illuni expostulet, si opera sua in pari, ac ego, officia uti velit. Hunc ejus erga Histotiani Russicam affectum eo sinceriorem esse ptito, quod neque necessitate ulla ad hoc compelleretur, (nani propositum sibi est ab Academia Marina, ut novum, et qualem velit, contractum cum ipsa faciet) neque labores et difficultates hujus officii, quod amplectitur, ignoraret. Caeterum si meam de hac re fententiam scire velis, ego quidem Academiam vel ideo optime posse uti sua opera ad Historiam Russicam, quod in lingua Slavonica satis versatus, ac ex tota nostra Academia vix ulli secundus sit; materiam historiae Russicae non ita exhauslam este, ut nihil remaneret, circa quod novum ingenium occupari possit; praeter haec omnia non inutilem illum fore Academiae ob id folum, quod linguam Anglicam, non male, uti fama est, calleat.
Editio hiftoriae Eminianae mira cum velocitate progreditur. Sex jam plagulae fecundi tomi impreffae sunt. Primus tomus regimine Jaroslavi clauditur. Miror ingenia hominum, qui rem tam maximi momenti,. et bene, et tam velociter tractari posse credunt!
NB. Jn praefatione voces, quarum significatum obscurum Tibi fore credidi, verti latiiie. Si vero, quod tamen non spero, occurrent aliae voces obscurae, quas hic non verti, aliquis ex no-ftiatibus ftudiosis lubentissime 'explicabit. Russicam vero, non autem Latinam, praefationem feci ideo, ut non fensum modo, sed etiam fingulas voces videre, et, pro Tuo lubitu, vel approbare, vel rejicere possis.
Litteras hic appositas, ut secundum inscriptionem tradere velis, enixissime rogo.
Sudebnikum imprefluni, et 43 plag. Cod. Niconiani hode Domino Consiliario Stehlin ad Te expe liendas tradiui. Quo ad-primium, omnia quae, inter imprimendum occurrebant, partini in praesatione, partim in annotationibus criicis explicata videbis: quod plagalas autem Niconianas, sunt notiulla, quae Tibi postea communicabo; Reperies nonnullos errores in… dibus et in superinseriptione nominum principuni: haec tamen Omnia in indice errorum recensebuntur. Caeteruni id pro certo assirmare audeo, quod omnem operam et attentionem adhibuimus, ne quid ab originali alienum, aut aliqua inconcinna interpunctio irrepat. Translationem Troni Russni Kiovia… miriam collocavimus in sine regiminis Mstislav… recte ne fecimes aut non, nescio certe tamen aptiorem locum… nimus inrus. Caeteruni approbatio aut reprobatio. Tua augebit Vel minuet alacritatem continuandi iri poflerum hujusmodi labores. Sequenti, septimana siniemus ni fallor partem II codicis. In codice Hypatico ad 60 plagulas pervenimus. Denique commendo me Tuae benevolentiae et maneo
A. 1768 , Septemb. 23.
St. Petersburg.
Башилов С. С. Письма Башилова к [А.Л.] Шлецеру [1767 и 1768 г.] / [Публ. и вступ. ст.] К. [М. Т. Каченовского] // Вестн. Европы. — 1812. — Ч. 61, N 4. — С. 312-323.
- ↑ Но истинный Сочинитель Новаго Опыта Историческаго Словаря о Россійскихъ писателяхъ, коего начало напечатано въ Другѣ просвѣщенія, при будущемъ изданіи оной книги, многими нетерпѣливо ожидаемой, вѣроятно, переправить статью о Башиловѣ. Несторова лѣтопись по Кенигсбергскому списку издана не имъ, но Барсовымъ, а предисловіе къ ней написано Шлецеромъ. K.
- ↑ Въ рукописи поставлены въ скобкахъ слитныя буквы: ИE. ПР. ТИ. ТГ. ЯК. Изд.